Blauwtong bij schapen

Blauwtong is een virusziekte die alle herkauwers kan treffen, maar vooral bij schapen genadeloos kan toeslaan.

Wat is blauwtong en hoe wordt het overgedragen?

Sinds begin september 2023 heeft Nederland te maken met een uitbraak van een nieuw serotype blauwtong, meer bepaald serotype 3. Sinds 10 oktober 2023 is er een eerste bevestiging van het virus ook in België (Merksplas) gedaan. Van het blauwtongvirus (BTV) zijn er nu 24 verschillende serotypes bekend.

Het is een vectorziekte en dus niet besmettelijk. De ziektekiem wordt door vliegende insecten van de ene herkauwer naar de andere overgebracht. De verspreiding van BTV gaat via kleine muggen van 1 tot 3 mm groot die bloed zuigen: de culicoides-soorten ofwel knutten. Deze knutten nemen het virus op als ze een besmette herkauwer prikken. Het virus vermeerdert zich in de knut en na vijf dagen is er zoveel virus dat de knut andere herkauwers gaat besmetten tijdens de bloedmaal.

Het virus komt in de bloedbaan terecht waar het zich vermeerdert en de bloedvaten aantast. Door de beschadigingen aan de kleine bloedvaten treedt vocht uit met ophoping daarvan op verschillende plaatsen: zwelling (oedeem) van lippen, mond, neus, oogleden, oren, longen, spenen en poten. Vijf tot twintig dagen na besmetting zijn de eerste ziekteverschijnselen te zien bij het schaap.

Waar vinden we knutten?

Het knuttenseizoen is afhankelijk van het weer. In het Nederlandse/Belgische klimaat vliegen ze rond van mei tot november. Als het lang warm en vochtig blijft, zijn ze langer actief. Onder de 6-10^oC neemt hun activiteit af, afhankelijk van het soort knut. Na nachtvorst slinken hun aantallen snel. De meeste volwassen knutten sterven in de winter.
Knutten houden niet van daglicht, ze komen tevoorschijn wanneer het donker wordt. Ze vliegen meestal in de avondschemering en aan de randen van de nacht.

Welke diersoorten?

Alle herkauwers zijn vatbaar voor BTV, voor alle andere diersoorten is het virus ongevaarlijk. Dieren die besmet kunnen worden, zijn onder andere:

Schapen
Runderen
Geiten
Herten
Reeën
Buffels
Kamelen
Dromedarissen
Lama’s
Alpaca’s

De heftigste ziekteverschijnselen worden bij schapen gezien. Bij runderen en geiten zijn de verschijnselen doorgaans milder tot zelfs afwezig. Herten, reeën en moeflons vertonen weinig tot geen symptomen.

Besmette dieren gaan andere niet gaan besmetten (enkel van moeder naar kalf via placenta). Verder is het ook geen zoönose, dus is er geen besmetting mogelijk naar de mens.

Symptomen?

Het ziekteverwekkend vermogen van BTV kan sterk uiteenlopen. Besmette schapen kunnen ernstig ziek worden en sterven. Ook komt het voor dat schapen plotseling, zonder ziekteverschijnselen, dood worden gevonden. Aan de andere kant is het ook mogelijk dat schapen helemaal geen verschijnselen laten zien en de besmetting overwinnen.

De meest voorkomende ziekteverschijnselen zijn:

Hoge koorts (tot 42^oC, kan een week aanhouden)
Ontstoken mond- en neusslijmvlies
Gezwollen lippen
letsels of blaasjes in de muil
Vochtophoping (oedeem) tussen onderkaakhelften
Overvloedig speekselen
Schuim op de bek
Waterige neusuitvloeiing
Bloedende neus
Wondjes in de bek, kleine rode puntbloedingen
Blauwe tong
Traanogen
Dikke kop
Dikke oren
Kreupelheid op alle vier poten
Pijnlijk en stijf lopen
Ontstekingen aan de hoeven
Overvulling van de kroonranden
Met gebogen rug staan
Kop laten hangen
Suffe en lusteloze indruk
Niet meer eten
Ingevallen flanken, snel vermageren

Gevolgen voor vruchtbaarheid

Zowel ooien als rammen kunnen tijdelijk onvruchtbaar worden van blauwtong. Ooien vaak een paar weken, rammen zijn soms wel twee maanden steriel. Na herstel is het sowieso beter een dekram de eerste acht weken niet in te zetten.

Bij pasgedekte ooien kunnen embryo’s sterven en later in de dracht kunnen ooien aborteren. Soms worden er lammeren met afwijkingen geboren.

Hoe testen?

Bel uw dierenarts en laat een bloedmonster nemen van de verdachte schapen. De bloedmonsters worden naar het laboratorium gestuurd.

De ELISA-test toont antistoffen aan. De uitslag maakt duidelijk of het dier ooit in aanraking is gekomen met het virus (via infectie of vaccinatie). De test kan niet aantonen om welk serotype het gaat.
Verschillende PCR-testen tonen DNA van het virus aan. De uitslag maakt duidelijk of het dier virusdrager is. Deze test kan wel het serotype aantonen.

Aangifte

Vanwege de economische schade die de ziekte kan veroorzaken staat blauwtong op de lijst van meldingsplichtige ziekten van de OIE (wereldorganisatie voor diergezondheid). Blauwtong is dus een aangifte plichtige ziekte! Heb je dus een vermoeden, contacteer dan de Lokale Controle Eenheid van het FAVV en laat stalen nemen/neem stalen voor onderzoek op blauwtongvirus.

Laat uw dierenarts het formulier voor de verplichte melding van een aangifteplichtige ziekte invullen: 2014-02-03_AR_bijlage2-nl.doc (live.com)

Buiten blauwtong zijn er nog heel wat ziektes met een aangifte plicht. Vind deze hier: 20200703_Bijlage1MDO_NL.pdf (favv-afsca.be)

Behandeling

Een echte behandeling voor blauwtong bestaat niet: tegen het veroorzakende virus is geen medicijn beschikbaar. Virusremmende middelen zijn voor herkauwers niet beschikbaar. Het is vaak wel mogelijk om de gevolgen van een besmetting te beïnvloeden.

Zichtbaar zieke dieren hebben pijnstilling en ontstekingsremmers nodig. Dierenarts kan middelen toedienen die ontstekingen en oedemen aanpakken.
Bijkomende bacteriële infecties, die het ziekteverloop verergeren, behandelen met antibiotica.
Dieren uit de zon houden en schaduw bieden. Opstallen is dan het beste maar als een dier gewend is buiten te staan, kan dit echter ook prima. Kijk waar het dier zich prettig voelt.
Regelmatig koel en schoon drinkwater geven. Daarmee kunnen de dieren de ontstekingen in en rond de bek koelen.
Eten is moeilijk met een pijnlijke bek. Geef daarom geen droge brokken maar geweekt voer (pulp) en fijn hooi.
Dwangvoer is niet altijd wenselijk, het kan verslikking veroorzaken, bovendien hebben veel schapen een ontsteking aan de pens en zijn daardoor echt te ziek om te eten.
Zorg voor een ligplaats met een dikke laag stro want vanwege gewrichtspijn liggen zieke schapen veel.

Preventie: Vaccineren

De vaccins werken alleen tegen het serotype dat in het vaccin is opgenomen. Als een herkauwer gevaccineerd is tegen BTV-8 en in de omgeving duikt bijvoorbeeld BTV-4 op, dan is het dier niet daartegen beschermd. Er is geen vaccin tegen alle serotypes, wel bestaan er enkele combivaccins voor meerdere serotypes.

Helaas werken de huidige vaccins niet tegen serotype 3, het serotype dat nu voor zoveel overlast zorgt. De vaccins zouden wel kruisbescherming moeten kunnen bieden tegen serotype 3 en op die manier toch bijdragen aan het bestrijden van Blauwtong.

Alleen dierenartsen mogen vaccineren.

Basisvaccinatie voor dieren die nog nooit zijn gevaccineerd: 2 keer enten met een tussentijd van 3 weken. Na de 2^e enting duurt het zo’n 3 weken voordat ze volledig immuun zijn.
1 keer per jaar herhaalvaccinatie.

Enkele tips

Aangezien de ziekte veroorzaakt wordt door steken van met Blauwtong besmette knutten (vliegen), is het belangrijk om de knutten te vermijden. De knutten zijn het actiefst in de schemerperiode. De schapen dan opstallen kan het risico op blauwtong verminderen. Verder
houden knutten niet van wind en zonlicht. Een hok met een goede ventilatie en veel lichtinval geniet de voorkeur.
Afsluiten van de stal met zeer fijnmazig muggen gaas.
We raden ook aan om de mest uit de stal te verwijderen en zo ver als mogelijk van het hok op te slaan, om zo de knutten weg van de kudde te houden.
De dieren en hun omgeving kunnen eveneens behandeld worden met insecticiden. Deze preventieve maatregel is echter geen garantie op succes.
Als laatste maatregel raden we aan de schapen te VACCINEREN tegen Blauwtong. Helaas werken de huidige vaccins niet tegen serotype 3, het serotype dat nu voor zoveel overlast zorgt. De vaccins zouden wel kruisbescherming moeten kunnen bieden tegen serotype 3 en
op die manier toch bijdragen aan het bestrijden van Blauwtong.
2014-09_FP_Blauwtong_nl.pdf (favv-afsca.be)